Kawa
Kawa stanowi nieodłączny element naszego życia. Jednak niewielu z nas zdaje sobie sprawę, jak wygląda produkcja ziaren, z których powstaje ten jedyny w swoim rodzaju napój.
Według legendy, pobudzające właściwości kawy odkrył w IX wieku pasterz wypasający kozy gdzieś w etiopskiej prowincji Kaffa, skąd pochodzą kawowce. Z dużą dozą pewności można stwierdzić, że na długo przed XV wiekiem kawę uprawiano już w Jemenie. Według kronik mistycy suficcy pili napar z kawy, aby nie zasnąć podczas wielogodzinnych modlitw. Muzułmańscy pielgrzymi i kupcy przynieśli kawę do Afryki północnej i na Bliski Wschód, gdzie kawiarnie szybko zaczęły pełnić funkcję ośrodków działań politycznych. Pod koniec XVII wieku Holendrzy rozpoczęli uprawę kawy na Sri Lance, w Indiach i na Jawie. Kolejnym punktem na mapie kawowej ekspansji była Ameryka Południowa. W ciągu kilku lat holenderskie kolonie stały się głównymi eksporterami kawy do Europy. Produkcja kawy była nierozerwalnie związana z ekspansją kolonialną i niewolnictwem. Kawa szybko zagościła w czołówce najcenniejszych produktów na światowym rynku. Pierwszą kawiarnię w Wielkiej Brytanii otwarto w Oxfordzie w roku 1650; dwa lata później powstała kawiarnia w Londynie.
W ciągu ostatnich 40 lat światowe spożycie kawy wzrosło dwukrotnie, z poziomu 4,2 miliona ton w roku 1970 do 8,7 miliona ton w roku 2015. Blisko jedna trzecia światowej produkcji kawy jest spożywana w krajach, w których jest uprawiana. Pod tym względem przoduje Brazylia, gdzie w 2015 roku spożycie kawy sięgnęło 1,2 miliona ton. Pozostałe 70 procent kawy trafia na rynek międzynarodowy. Największym światowym importerem kawy są Stany Zjednoczone, za którymi plasują się Niemcy i Włochy. Do ósmej na liście Wielkiej Brytanii trafia rocznie około 3,6% światowego eksportu kawy.
Mimo że kawę uprawia się w ponad 70 krajach na świecie, ponad 60% światowej produkcji ma miejsce w Brazylii, Wietnamie, Kolumbii i Indonezji. Na poziomie regionalnym najwięcej kawy produkuje się w Ameryce Łacińskiej (60%), Azji i Oceanii (27%) oraz Afryce (13%).
Przemysł kawowy generuje znaczną część dochodu krajowego brutto w krajach, gdzie jest ona produkowana. Ponadto rządy tych państw często wykorzystują zyski z eksportu ziaren do finansowania opieki zdrowotnej, edukacji, rozwoju i infrastruktury oraz szeregu innych usług dla ludności. Eksport kawy stanowi 60% wartości całego eksportu Burundi; w Hondurasie około jednej czwartej, a w Nikaragui niemal jedną piątą. W Etiopii z uprawy kawy utrzymuje się 15 milionów drobnych producentów, czyli niemal jeden na pięciu mieszkańców kraju. W latach 2010–2011 wysokie ceny kawy wpłynęły na rekordową wartość eksportu ziaren, który wyniósł około 30% całego krajowego eksportu. W Ugandzie uprawą kawy zajmuje się pół miliona drobnych producentów, a produkcja kawy stanowi główne źródło dochodów dla około 2,5 miliona mieszkańców, czyli 8% populacji.
Wyzwania stojące przed producentami kawy
W nadchodzących latach przed światowym sektorem produkcji kawy stoi wiele wyzwań, jak choćby trwający kryzys gospodarczy, duże wahania cen kawy, zmniejszona podaż ze strony głównych producentów, rosnące koszty produkcji, kurczące się zasoby siły roboczej i ziemi uprawnej, problemy z zapewnieniem bezpieczeństwa żywnościowego i walka z ubóstwem w społecznościach rolników oraz nasilający się wpływ zmian klimatu na jakość i wydajność produkcji.
Wartość światowego rynku kawy szacuje się na 81 miliardów dolarów. Łańcuchy dostaw kawy bywają tak złożone, że w drodze od rolnika do konsumenta ziarna zmieniają właściciela kilkunastokrotnie. Światowy łańcuch dostaw od dawna zdominowany jest przez kilka międzynarodowych konsorcjów zajmujących się handlem i paleniem kawy. Trzy firmy – ECOM, Neumann i Volcafe – kontrolują około połowy światowego handlu kawą, a kolejne dziesięć, w tym Nestle i Jacobs Douwe Egberts, odpowiada za palenie niemal 40% kawy spożywanej na całym świecie.
Z całą pewnością kawa to bardzo dochodowy towar dla firm spożywczych. Niestety, rolnicy zajmujących się jej uprawą nie odczuwają tego w najmniejszym stopniu. Trzydzieści lat temu dochód producentów wynosił około dwudziestu procent ceny detalicznej kawy sprzedawanej w sklepach. W wyniku historycznego spadku cen w latach 1994–2004 wywołanego zbyt dużą podażą kawy na światowym rynku, producenci otrzymywali od jednego do trzech procent wartości kawy sprzedawanej w kawiarniach w Europie i Stanach Zjednoczonych oraz od dwóch do sześciu procent ceny kawy w supermarketach.
Drobni producenci kawy bardzo odczuwają duże wahania cen kawy na światowym rynku. W ostatnich latach cena arabiki poszybowała w górę od najniższej od trzydziestu lat wartości 45 centów za pół kilograma w 2001 roku do niemal 3,09 dolara w roku 2011, kiedy to pobiła najwyższy od 34 lat pułap. Jednak już w okresie od maja 2011 do grudnia 2013 w wyniku kryzysu gospodarczego w Europie i zbyt wysokiej podaży ceny kawy spadły o 65 procent. Po okresie suszy w Brazylii ceny kawy w 2014 roku wzrosły na krótką chwilę, po to tylko aby w latach 2015–2016 zaliczyć kolejny spadek do wartości 1,15–1,45 dolara za pół kilograma. Brak stabilności cenowej jest bardzo dużym problemem dla producentów kawy. Ponieważ rolnicy nie są w stanie przewidzieć dochodu z kolejnych zbiorów, nie mogą zaplanować domowego budżetu ani inwestycji w produkcję. Niskie ceny pozbawiają rolników możliwości inwestowania w utrzymanie dobrego poziomu produkcji poprzez stosowanie nawozów i środków ochrony roślin oraz sadzenie nowych drzew. Gdy ceny spadają poniżej kosztów produkcji, rolników często nie stać na wyżywienie rodziny, nie mówiąc o pokryciu kosztów opieki medycznej czy edukacji dzieci.
Produkcję kawy dodatkowo utrudniają negatywne skutki zmian klimatu, takie jak występowanie anomalii pogodowych czy zaburzenia temperatury zagrażające wrażliwym drzewom kawowym.
W jaki sposób Fairtrade przyczynia się do poprawy sytuacji?
Fairtrade pojawił się jako odpowiedź na fatalną sytuację meksykańskich producentów kawy wywołaną krachem na światowym rynku czarnego złota pod koniec lat 80. ubiegłego wieku. Od lat 60. do 1989 roku na rynku kawowym panowała względna równowaga, wynikająca w dużej części z podpisanej w 1962 roku międzynarodowej umowy dotyczącej handlu kawą (ang. International Coffee Agreement – ICA). Umowa ta wraz z późniejszymi zmianami została zawarta między krajami produkującymi i importującymi kawę. ICA regulowała handel kawą poprzez określenie kwot eksportu oraz zapasów buforowych. W rezultacie drobni producenci kawy mogli na ogół liczyć na stabilne ceny na poziomie opłacalności produkcji. Jednakże w roku 1989 roku podjęto decyzję o zawieszeniu artykułów umowy regulujących kwestie gospodarcze, powołując się na nadużycia w systemie kwot eksportu i niezgodność z obowiązującym duchem wolnego rynku. Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy wprowadzili budzące wiele kontrowersji programy stabilizacyjne, które wymagały od rządów państw-producentów sprywatyzowania sektora kawowego i innych sterowanych centralnie gałęzi gospodarki oraz uwolnienie konkurencji. W założeniu dopuszczenie kapitału prywatnego miało usprawnić gospodarkę. W rezultacie wprowadzonych zmian ceny kawy na światowym rynku spadły o połowę.
Rozwiązanie międzynarodowej umowy kawowej ICA i wynikający z tego krach cenowy były głównymi powodami utworzenia przez holenderską agencję rozwoju Solidaridad pierwszej marki Fairtrade, czyli Max Havelaar. Pierwsza kawa Fairtrade pochodziła z Meksyku i pojawiła się w holenderskich supermarketach w 1989 roku. Nazwa Max Havelaar została zaczerpnięta od imienia i nazwiska bohatera XIX-wiecznej powieści holenderskiej, który sprzeciwiał się wykorzystywaniu robotników zatrudnionych przy uprawie kawy w holenderskich koloniach.
Organizacja Fairtrade powstała po to, by drobni rolnicy mogli liczyć na godziwe i stabilne dochody umożliwiające pokrycie kosztów zrównoważonej produkcji kawy. Rolnicy zrzeszeni w spółdzielniach Fairtrade wiedzą, że otrzymają za swe plony co najmniej cenę minimalną Fairtrade, a oprócz tego premię Fairtrade, której 25% służy do wprowadzania rozwiązań podnoszących jakość i wydajność produkcji, a z pozostałej części finansowane są rozmaite projekty rozwojowe na rzecz lokalnych społeczności. Takie rozwiązania zapewniają rolnikom stabilizację, dzięki której mogą oni planować budżet na kolejny sezon produkcji, szacować domowe wydatki i przyczyniać się do rozwoju lokalnych społeczności. Przez piętnaście lat ostatniego ćwierćwiecza ceny kawy na globalnym rynku kształtowały się poniżej ceny minimalnej Fairtrade. W tym czasie rolnicy zrzeszeni w spółdzielniach Fairtrade byli w stanie co najmniej pokryć podstawowe koszty zrównoważonej produkcji kawy.
Aktualnie w systemie Fairtrade działa 604 organizacji zrzeszających łącznie ponad 758 tysięcy rolników uprawiających kawę. Łącznie rolnicy Fairtrade uprawiają kawę na ponad 961 tysiącach hektarów ziemi, produkując około 745 500 ton kawy, z czego około jedna trzecia posiada również certyfikat rolnictwa ekologicznego. Premia Fairtrade to cenny dodatek, dzięki któremu organizacje producentów mogą realizować projekty mające na celu poprawę infrastruktury, podnosić poziom wiedzy i umiejętności zrzeszonych rolników czy umożliwiać im dostęp do tanich kredytów i usług finansowych. Drobni producenci, którzy nie są w stanie zaspokoić żywieniowych lub innych podstawowych potrzeb rodziny, mogą otrzymać premię w gotówce. Standardy Fairtrade opracowano z myślą o trzech podstawowych wymiarach zrównoważonej produkcji: gospodarczym, społecznym i środowiskowym.
System Fairtrade nie ogranicza się do gwarancji ceny minimalnej i wypłacania premii Fairtrade. Dzięki prowadzonym szkoleniom i innym formom wsparcia rolnicy zrzeszeni w organizacjach Fairtrade mogą stale się rozwijać. Jednym z głównych kierunków szkolenia jest dostosowywanie produkcji do zmieniającego się klimatu. Kolejnym wyzwaniem stojącym przed przemysłem kawowym jest zachęcenie młodego pokolenia do kontynuowania produkcji kawy.
Więcej informacji: https://www.fairtrade.net/impact/key-data-fairtrade-coffee