Kakao
Uprawa kakao to źródło utrzymania dla ok. od 5 do 6 milionów rolników i około 40 milionów zatrudnionych na plantacjach pracowników najemnych. Najwięcej, bo blisko 60% ziaren kakao na światowym rynku pochodzi z Ghany i Wybrzeża Kości Słoniowej.
Kulisy produkcji kakao
Czekolada bez wątpienia należy do najbardziej lubianych produktów spożywczych na świecie. Jednak produkcja kakao to trudne, niepewne i nieopłacalne zajęcie. Przychody pracowników plantacji uzależnione są od wahań cen na światowej giełdzie oraz coraz bardziej nieprzewidywalnych warunków atmosferycznych. Przeciętny rolnik zarabia mniej niż 1 dolara dziennie. Takie dochody pozwalają jedynie na wegetację – nie ma mowy o inwestowaniu w nowy sprzęt czy naukę metod upraw, które pomogłyby zwiększyć dochody. Do problemów ekonomicznych dochodzą także kwestie społeczne. W sektorze kakaowym codziennością są nierówności płciowe, praca przymusowa, a nawet praca dzieci.
Dzieci stanowią jedną trzecią całkowitej siły roboczej przy produkcji kakao. Szacuje się, że około 1,54 miliona dzieci – lub 45% dzieci mieszkających na obszarach uprawy kakao – jest zaangażowanych w pracę przy zbiorach lub przetwórstwie ziaren kakao (Źródło: Fairtrade International).
W ramach kompleksowych badań z 2019 roku, dotyczących dochodów na życie, opartych na metodologii Ankeriv, koszt przyzwoitego życia wyniósł 2,16 dolara na osobę dziennie w Ghanie i 2,49 dolara na osobę dziennie w Wybrzeżu Kości Słoniowej. Dla typowego 6-osobowego gospodarstwa domowego w Ghanie oznaczałoby to, że wskaźnik dochodu na życie wynosi 4730 dolarów rocznie, z czego 2448 dolarów to koszty żywności. Więcej: Fairtrade Living Income Reference Prices for Cocoa 2019
Według danych zgromadzonych na portalu Fairtrade Risk Map w Wybrzeżu Kości Słoniowej typowe gospodarstwo domowe rolnika uprawiającego kakao zarabia zaledwie 1/3 dochodu pozwalającego na życie. Dokładnie 39,6% mieszkańców Wybrzeża Kości Słoniowej zarabia poniżej progu ubóstwa wyznaczonego na 3,65 dol. na dzień (dane z 2019 r.).
W krajach będących największymi producentami, Ghanie i Wybrzeżu Kości Słoniowej, od 30 do 58 procent gospodarstw domowych produkujących kakao zarabia poniżej granicy skrajnego ubóstwa, a od 73 do 90 procent zarabia poniżej minimum socjalnego (van Vliet et al. 2021).
Zebrane owoce kakaowca. Fot. World Foodorama, Fairtrade France
Kakaowce rosną w klimacie tropikalnym, w pasie około 15 do 20 stopni szerokości geograficznej od równika. Rośliny te najlepiej rosną i owocują w gorącym i deszczowym klimacie tropikalnym, w miejscach porośniętych bujną cieniodajną roślinnością. Uprawa delikatnych i wrażliwych na zmiany warunków klimatycznych kakaowców jest niezwykle wymagająca. Rolnicy muszą chronić drzewa przed zbyt silnym działaniem wiatru i promieni słonecznych, jak również przed szkodnikami i chorobami. Otoczone odpowiednią opieką drzewa po około pięciu latach osiągają optymalną wydajność, która może utrzymywać się przez kolejne dziesięć lat.
Problem w tym, że rolnicy zajmujący się uprawą kakao otrzymują zdecydowanie zbyt małe wynagrodzenie za swoją ciężką pracę, zwłaszcza że światowy rynek kakao jest bardzo bogaty. Przemysł kakaowy zaczyna zdawać sobie sprawę, że podaż kakao może nie nadążyć za rosnącym popytem. Tymczasem choroby i starzenie się drzew negatywnie odbijają się na wydajności produkcji. Co więcej, fatalna sytuacja finansowa rolników zniechęca młodych ludzi do przejęcia gospodarstw po rodzicach, w związku z czym liczba producentów kakao systematycznie spada. Większość producentów uprawia niewielkie połacie ziemi, zazwyczaj poniżej 5 hektarów. Drzewa kakaowców są podatne na zachorowania. Na przykład wywoływana przez grzyby fytoftoroza niszczy jedno na dziesięć drzew, prowadząc do spadku produkcji o 20 do 30 procent. Kolejnym problemem jest starzenie się drzew, które z każdym rokiem rodzą coraz mniej owoców.
W jaki sposób Fairtrade przyczynia się do poprawy sytuacji?
Fairtrade wspiera lokalną przedsiębiorczość i stwarza rolnikom uprawiającym kakao szansę na uzyskanie uczciwych cen za ich produkty oraz stabilnych warunków eksportu towarów. Fairtrade działa na rzecz większego zrównoważenia produkcji kakao, tak aby rolników i ich rodziny było stać na godziwe życie. Fairtrade powstał, by wspierać lokalną przedsiębiorczość przez zapewnienie rolnikom uczciwych cen za produkty i stabilnych warunków eksportu towarów. Rolnicy zrzeszeni w spółdzielniach Fairtrade otrzymują za swoje plony ustaloną cenę minimalną, która pokrywa koszty zrównoważonej produkcji kakao. Ponadto, otrzymują premię Fairtrade, która służy m.in. do inwestowania w podnoszenie jakości i wydajności upraw, a częściowo jest przeznaczana na projekty rozwojowe, z których korzystają całe społeczności.
Spółdzielnia ECAKOOG, Wybrzeże Kości Słoniowej. Fot. Christoph Köstlin, Fairtrade Deutschland
W 2021 roku Fairtrade zrzeszał 457 tys. farmerów uprawiających ziarna kakao, czyli ponad 40 tys. osób więcej niż w 2018 r. Obecnie (styczeń 2023 r.) w systemie Fairtrade jest zarejestrowanych 353 spółdzielni rolniczych (kooperatyw) zajmujących się produkcją kakao.
Produkcja kakao na zasadach Fairtrade w roku 2021 osiągnęła poziom 699 000 ton. Za sprzedaż kakao Fairtrade organizacje producentów otrzymują dodatkowo premię Fairtrade w wysokości 240 dolarów za tonę. Środki te służą do realizacji projektów mających na celu rozwój działalności i poprawę jakości życia lokalnych społeczności. W 2020 roku spółdzielnie kakaowe otrzymały premię Fairtrade o łącznej wysokości 37 089 626 euro. Te dodatkowe środki mogą być inwestowane w projekty zwiększających wydajność i jakość zbiorów. Oprócz tego premia Fairtrade pozwala finansować projekty rozwojowe dla społeczności lokalnych, jak budowa szkół, ośrodków zdrowia i zapewnienie dostępu do czystej bieżącej wody. Więcej informacji: Fairtrade International.
Sprzedaż kakao Fairtrade w Polsce
Fairtrade rozumie potrzebę innowacyjności i rozwoju, dzięki którym rolnicy będą mogli zwiększyć sprzedaż kakao na zasadach Fairtrade. W styczniu 2014 roku uruchomiony został nowy program sprzedaży kakao o nazwie Fairtrade Cocoa Program. W 2018 roku model FSP został przemianowany na model Fairtrade Sourced Ingredient (FSI). Elastyczny model pozyskiwania surowców FSI umożliwia używanie do wytwarzania produktów złożonych – na przykład czekolady – tylko jednego certyfikowanego surowca. Model FSI wywindował sprzedaż wyrobów z kakao ze znakiem FAIRTRADE w Polsce i na świecie, dając realne wsparcie producentom tego surowca. W 2021 roku sprzedaż hurtowa netto kakao Fairtrade w Polsce osiągnęła wartość 732 mln złotych, co stanowi 88% sprzedaży wszystkich produktów Fairtrade na polskim rynku.
Zobacz filmy z rolnikami
Przeczytaj nasze inne wpisy związane z kakao
Dzień Czekolady i ponad 45 milionów ludzi na granicy ubóstwa
Dzień Czekolady i ponad 45 milionów ludzi na granicy ubóstwa
Walka z pracą dzieci przy uprawie kakao to obowiązek każdego z nas
Wyższa cena minimalna Fairtrade służy rolnikom z Wybrzeża Kości Słoniowej