Sprawiedliwy Handel w zamówieniach publicznych oraz procedurach przetargowych – przykład Wielkiej Brytanii

Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Fairtrade Labelling Organisations International (FLO), organizacji zrzeszającej 19 instytucji certyfikacyjnych (labelling initiatives), trzy sieci producentów (reprezentujące drobnych producentów oraz pracowników z Ameryki Łacińskiej i Karaibów, Afryki oraz Azji) oraz dwie organizacje współpracujące (Fairtrade Label South Africa z RPA i Asociace pro fair trade z Czech), sprzedaż produktów Fairtrade osiągnęła w 2009 r. poziom ok. 3,4 mld euro.

 

Wielka Brytania jest największym rynkiem produktów Fairtrade (w 2009 r. ich sprzedaż przekroczyła wartość 897 mln euro). Brytyjscy konsumenci mają obecnie dostęp do ponad 2,5 tys. produktów Sprawiedliwego Handlu. Według badania TNS Omnibus, przeprowadzonego w kwietniu 2007 r., połowa dorosłych Brytyjczyków rozpoznaje znak certyfikacyjny „FAIRTRADE” i utożsamia go z pomocą dla producentów z krajów rozwijających się. Do wzrostu popularności idei Sprawiedliwego Handlu znacznie przyczynia się także doroczna impreza o nazwie „Fairtrade Fortnight” („Dwa tygodnie ze Sprawiedliwym Handlem”), której towarzyszą liczne kampanie, konferencje, degustacje oraz spotkania z producentami z krajów rozwijających się.

 

W 2006 r. brytyjska organizacja certyfikacyjna The Fairtrade Foundation zrealizowała kampanię zatytułowaną „Fairtrade at Work” („Sprawiedliwy Handel w pracy”), która miała na celu zachęcić pracodawców – zarówno firmy, jak i jednostki administracji publicznej – do zastąpienia niecertyfikownych produktów, takich jak np. kawa czy herbata, produktami Fairtrade. The Fairtrade Foundation podkreśla, że wprowadzając produkty Fairtrade do swych kuchni, stołówek oraz bufetów, firmy oraz urzędy mogą w znaczny sposób przyczynić się do polepszenia losu rolników oraz pracowników z krajów rozwijających się. Potwierdzają to liczby – zgodnie z szacunkami brytyjskiego Departamentu ds. Środowiska, Żywności oraz Spraw Rolnych (Department for Environment, Food and Rural Affairs – DEFRA), w samej Anglii sektor publiczny wydaje rocznie na zakup produktów spożywczych ponad 1,8 mld funtów.

 

W 2008 r. The Fairtrade Foundation opublikowała raport pt. „Buying into Fairtrade. Procurement in the private and public sector”, przedstawiający wyniki badania przeprowadzonego wśród dużych firm oraz jednostek administracji publicznej, które włączyły produkty Fairtrade do realizowanej polityki zakupów. Badanie zostało przeprowadzone wśród następujących dziesięciu instytucji: Izba Gmin (The House of Commons), Department for International Development, DEFRA, Urząd Miasta Bristolu, Urząd Miasta Leeds, londyńska gmina Camden, globalna firma projektowa Arup, globalna firma doradcza KPMG, grupa finansowa The Co-operative Financial Services (CFS) oraz londyńskie służby policyjne Metropolitan Police Service (MPS).

 

Poniżej przedstawiamy podsumowanie najważniejszych wniosków zawartych w raporcie.

Badanie wykazało, że decyzja o przejściu na produkty Fairtrade była przeważnie elementem szerszej polityki dotyczącej ochrony środowiska oraz zrównoważonego rozwoju, prowadzonej przez badane firmy oraz podmioty publiczne. W przypadku firm, głównym motorem zmian były strategie w zakresie „społecznej odpowiedzialności biznesu” („Corporate Social Responsibility” – CSR).

 

W przypadku instytucji sektora publicznego, włączenie produktów Fairtrade do realizowanej polityki zakupów było pochodną oficjalnego zobowiązania rządu Wielkiej Brytanii do wspierania etycznego handlu. System certyfikacyjny Fairtrade wpisuje się w złożenia „Inicjatywy dotyczącej zakupów produktów spożywczych przez jednostki sektora publicznego” („Public Sector Food Procurement Initiative” – PSFPI), opublikowanej przez brytyjski rząd w 2003 r. Inicjatywa ta uzyskała bezpośrednie poparcie premiera, a jej celem było zachęcenie jednostek administracji publicznej do dokonywania zakupów oraz współpracy z dostawcami usług cateringowych w sposób promujący zrównoważony rozwój.

 

Jeśli chodzi o jednostki samorządu lokalnego, Fairtrade dobrze wpisuje się w zobowiązania tych podmiotów wynikające z inicjatywy o nazwie „Local Agenda 21”, której celem jest promowanie zrównoważonego rozwoju na poziomie samorządów lokalnych. Ruch Sprawiedliwego Handlu odnotował na tym polu znaczne sukcesy – ponad 250 podmiotów samorządu lokalnego w Wielkiej Brytanii uzyskało honorowy tytuł „Miasta Sprawiedliwego Handlu”, „Wyspy Sprawiedliwego Handlu” czy „Gminy Sprawiedliwego Handlu”. Jednym z kryteriów uzyskania tego tytułu jest przyjęcie przez lokalne władze uchwały wyrażającej poparcie dla Sprawiedliwego Handlu oraz decyzja o serwowaniu kawy i herbaty Fairtrade podczas spotkań w siedzibie władz lokalnych danej jednostki samorządu. Warto także podkreślić istotną rolę pracowników, a w niektórych przypadkach także klientów, w zainicjowaniu przejścia na produkty Fairtrade oraz w procesie wprowadzania odpowiednich zmian w tym zakresie.

Wszystkie gorące napoje serwowane w biurach CFS, KPMG, DEFRA, DFID, Arup (m.in. w Londynie, Leeds i Newcastle), a także podczas spotkań Rady Miasta Bristolu, Rady Miasta Leeds oraz Rady Gminy Camden, posiadają certyfikat Fairtrade. Kawa Fairtrade jest też standardem w siedzibie brytyjskiej Izby Gmin.

 

Niektóre z wymienionych wyżej organizacji poszły o krok dalej, decydując się na używanie np. wyłącznie cukru Fairtrade. Dla przykładu, wino dostępne w menu restauracji znajdujących się w siedzibie KPMG pochodzi w stu procentach ze Sprawiedliwego Handlu, podobnie jak wszystkie ciastka spożywane podczas spotkań w firmie Arup. Oprócz tego, szereg organizacji uzupełniło oferty swych kawiarni i stołówek pracowniczych o produkty Fairtrade (np.: czekolady i batoniki, soki owocowe, ciastka czy banany).

 

Niektóre z omawianych organizacji rozważają rozszerzenie zakresu wykorzystywanych produktów Fairtrade. Rada Miasta Bristolu chciałaby, by noszone przez pracowników mundury wyprodukowane były z bawełny certyfikowanej w ramach Fairtrade, a pracownicy DFID być może już niedługo będą mogli wybrać ryż Fairtrade w swej stołówce. Londyńska gmina Camden rozważa z kolei możliwość wykorzystania wina Fairtrade podczas oficjalnych spotkań.

Popularność produktów Fairtrade rośnie w miarę, jak stają się one coraz łatwiej dostępne. Poniżej przedstawiamy przykładowe dane, pokazujące jak wielką siłą nabywczą dysponują opisywane w raporcie organizacje, a w konsekwencji, jak istotny wpływ miała ich decyzja o przejściu na produkty Fairtrade.

Badanie wykazało, że pracownicy badanych organizacji pozytywnie zareagowali na wprowadzenie produktów Fairtrade. Większość organizacji przyznała, że ruch ten przyczynił się do wzrostu satysfakcji pracowników oraz pojawienia się świadomości dokonania „dobrego uczynku”. Spożywając produkty Fairtrade, pracownicy nie tylko mają poczucie, że robią coś pozytywnego, lecz są także są dumni z tego, ze ich pracodawca podziela wartości utożsamiane ze Sprawiedliwym Handlem.

 

Pracownicy są zasadniczo zadowoleni z jakości produktów Fairtrade, a lojalność wobec popularnych marek kawy czy herbaty, po okresie wstępnej adaptacji, nie wydaje się być problemem (CFS odnotowała na przykład wzrost spożycia kawy i herbaty po przejściu na produkty Fairtrade). Kwestia cen także została przeważnie rozwiązana pomyślnie – np. CFS dokonała niezbędnych inwestycji oraz przeprowadziła negocjacje z dostawcami, dzięki czemu produkty Fairtrade sprzedawane są jej pracownikom po cenach zbliżonych do cen popularnych marek, lub nieznacznie wyższych.

Wszystkie z badanych organizacji poświęciły dużo uwagi kwestii odpowiedniego poinformowania pracowników oraz klientów o przejściu na produkty Fairtrade. Użyły do tego wielu kanałów komunikacji, takich jak artykuły w wewnętrznych biuletynach czy informacje na stronach intranetowych. Wykorzystały też lokalnych „ambasadorów”, którzy rozpowszechniali informacje na temat Fairtrade i wyjaśniali, dlaczego dana organizacja zdecydowała się przejść na te produkty. Kluczową rolę odegrały również specjalnie przygotowane strategie promocyjne, szczególnie w przypadku produktów Fairtrade, które nie były znane konsumentom (a przez to nie cieszyły się zbyt dużą popularnością). Dobrym przykładem jest tutaj londyńska policja Metropolitan Police Service, która zorganizowała loterię mającą na celu promocję czekolady marki Divine. Po przeprowadzeniu loterii, w ciągu kolejnych czterech miesięcy sprzedało się aż 9,6 tys. tabliczek tej czekolady (w porównaniu z zaledwie 96 tabliczkami sprzedanymi w ciągu całego roku poprzedzającego akcję).

Większość organizacji włączyła (w różnym stopniu) zakup produktów certyfikowanych w ramach Fairtarde do swej polityki zakupowej. Wszystkie badane jednostki administracji lokalnej opracowały własną politykę zakupów, a londyńska policja planuje włączyć zakup produktów Fairtrade do swoich procedur zakupowych. Należy jednak podkreślić, że pewnym ograniczeniem swobody decyzyjnej w przypadku podmiotów publicznych jest to, że zobowiązane są one do przestrzegania dyrektyw UE dotyczących zamówień publicznych. Dyrektywy te zabraniają jednostkom administracji publicznej włączania do umów zawieranych z dostawcami jednoznacznego wymogu, by dostarczane produkty były certyfikowane w ramach Fairtrade. Dlatego, aby pomóc brytyjskim jednostkom publicznym we włączaniu kryteriów etycznych do polityki zakupów bez naruszania przepisów UE, The Office of Government Commerce (OGC) opublikowało w 2002 r. dokument zatytułowany „Wskazówki dotyczące sprawiedliwego i etycznego handlu”. Doświadczenia badanych organizacji pokazują, że wskazówki te okazały się bardzo pomocne przy włączaniu Fairtrade do polityki zakupów i do procedur przetargowych. Jednak organizacje przyznają, że wymogi prawne dotyczące zamówień publicznych nadal są źródłem trudności i ograniczeń. Niebagatelne znaczenie ma także fakt, że Brytyjskie jednostki publiczne muszą kierować się w swych zamówieniach rządowymi wytycznymi dotyczącymi „stosunku ceny do wartości” kupowanych produktów i usług (przy czym warto wspomnieć, że pojęcie „ceny” nie ogranicza się wyłącznie do kosztów zakupu, lecz uwzględnia także inne aspekty związane z wyborem danego produktu, np. koszt czy łatwość jego utylizacji).

 

Raport The Fairtrade Foundation obala także dość powszechny pogląd, że zastąpienie konwencjonalnych produktów produktami Fairtrade musi wiązać się ze wzrostem kosztów. Większość z badanych organizacji wskazała, że osiągnięcie satysfakcjonującego wskaźnika „ceny do wartości” nie było problemem przy przejściu na produkty Fairtrade. Dla niektórych organizacji przejście na produkty Fairtrade wiązało się także z wprowadzeniem standaryzacji procedur zakupowych – obecnie organizacje te zaopatrują się u jednego dostawcy i korzystają z jednego magazynu i procesów parzenia kawy i herbaty.

 

Większość przedstawionych w raporcie organizacji przyznało, że ważnym czynnikiem sukcesu całego przedsięwzięcia była bliska współpraca pomiędzy wieloma osobami i podmiotami, a w szczególności współpraca z obecnymi dostawcami. Na przykład DEFRA ustaliła ze swym dostawcą, że wszelkie koszty związane z przejściem na produkty Fairtrade poniesie ten dostawca, co umożliwiło departamentowi zachowanie korzystnego współczynnika „ceny do wartości” nabywanych produktów. Jednak nie wszystkie organizacje były w stanie kontynuować współprace z tymi samymi dostawcami. Niektóre z nich przyznały, że mniejsi dostawcy okazali się bardziej elastyczni i chętniej włączali produkty Fairtrade do swej oferty niż dostawcy duzi, zaopatrujący duże podmioty, takie jak władze lokalne czy organizacje administracji rządowej.

Jednym z głównych problemów wskazywanych przez badane organizacje była zbyt mała liczba dostawców oraz zbyt ograniczony wybór produktów Fairtrade dostępnych dla hurtowników i firm cateringowych (w porównaniu do rynku detalicznego). Problemy z zaopatrzeniem widoczne są szczególnie w przypadku owoców – np. obecnie na rynku nie ma możliwości zakupu niewielkiej ilości bananów. Konsekwencją tego są wysokie ceny oferowane przez dostawców hurtowych.

 

Niektórzy kierownicy ds. zakupów chcieliby mieć także szerszy dostęp do informacji na temat warzyw i owoców Fairtarde – jedną z sugestii było umieszczenie informacji o ich dostępności w publikacjach branżowych takich jak „Fresh Produce Journal”. Wyzwanie stanowią także uregulowania prawne. Niektóre z jednostek administracji publicznej przyznały, że wskazówki OGC okazały się bardzo pomocne, inne z kolei twierdzą, że wskazówki te są zbyt rygorystyczne i wzmacniają pozycję negocjacyjną dostawców, co może utrudnić przejście na produkty Fairtrade.

 

W najbliższym czasie przedstawimy Państwu tłumaczenie obszernych fragmentów raportu „Buying into Fairtrade. Procurement in the private and public sector”, które będzie zawierało szczegółowe opisy motywów jakimi kierowały się wspomniane wyżej organizacje przy przejściu na produkty Fairtrade, osiągnięte sukcesy na tym polu, a także napotkane trudności i wyzwania.

Pełna wersja raportu (w języku angielskim) dostępna jest na stronie The Fairtrade Foundation.