Mocna kawa. Silne kobiety. O rolniczkach uprawiających kawę

Z okazji Międzynarodowego Dnia Kawy, obchodzonego w Polsce 29 września, przedstawiamy historie rolniczek, których życie zmieniło się właśnie dzięki kawie.

Bóg zstąpił z nieba i przyniósł kawę, żebym mogła ją zasadzić, żeby odmieniło się moje życie – mówi jedna z rolniczek zajmujących się uprawą kawy w kenijskiej wiosce Setek. Chociaż kobiety wykonują sporą część ciężkiej pracy przy uprawach kawy, to często mężowie przejmują należne im wynagrodzenie. Dlatego też same biorą sprawy w swoje ręce, zakładają kobiece spółdzielnie rolnicze, a także wprowadzają na rynek kawę własnej marki. W tych działaniach mocno wspiera je Fairtrade, czyli system etycznej certyfikacji produktów uprawianych w krajach globalnego Południa.

Fairtrade działa na rzecz rolników, zapewniając uczciwe ceny skupu plonów, godziwe warunki pracy i sprawiedliwsze traktowanie rolników oraz pracowników w krajach globalnego Południa. Warunki te są regulowane za pośrednictwem Standardów Fairtrade, które dotyczą kwestii ekonomicznych, środowiskowych, a także społecznych związanych z produkcją rolną. Fairtrade aktywnie działa na rzecz równego traktowania kobiet. W certyfikowanych spółdzielniach kobiety otrzymują takie samo wynagrodzenie, mają prawo głosu, a także coraz częściej obejmują kierownicze stanowiska.

Jesteśmy dumne ze swojej kawy

W wielu krajach mimo tego, że kobiety pracują na roli, zajmując się uprawą surowców, często nie są właścicielkami gospodarstw, są wykluczane z członkostwa w spółdzielniach rolniczych, nie mają dostępu do wsparcia finansowego i najczęściej są zależne od swoich mężów.

Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w górskim regionie na południu Rwandy, gdzie blisko 3000 kobiet uprawia i eksportuje własną kawę z certyfikatem Fairtrade. W ten sposób rolniczki zapewniają sobie źródło utrzymania i zabezpieczenia finansowego na przyszłość. Kawa sprzedawana pod marką Angelique’s Finest jest uprawiana przez 2 852 rolniczki działające w 6 różnych spółdzielniach rolniczych (kooperatywach). Nazwa kawy pochodzi od imienia dyrektorki zarządzającej organizacją RWASHOSCCO, powołanej przez rolniczki w celu promocji i dystrybucji kawy na rynki międzynarodowe.

Angelique Karekezi, szefowa RWASHOSCCO, Rwanda

Kobiety są w stanie zrobić wszystko to, co mogą zrobić mężczyźni. Napotykają jedynie na bariery strukturalne. Dzięki członkostwu w spółdzielni i sprzedaży kawy za pośrednictwem RWAHOSCCO kobiety mogą zarabiać własne pieniądze i nie muszą już być zależne od swoich mężów ze względu na lepsze ceny, jakie uzyskują. Możliwość sprzedaży własnej, oznakowanej kawy na rynku międzynarodowym sprawia, że rolniczki są bardzo dumne

— tłumaczy Angelique Karekezi.

Jedną z kobiet, które zajmują się produkcją kawy w Rwandzie jest Niragire Serapia, 54-letnia rolniczka i matka trójki dzieci. Niragire od 2008 roku jest członkinią należącej do systemu Fairtrade spółdzielni Maraba. Dzięki pieniądzom ze sprzedaży ziaren kawy oraz środkom z premii Fairtrade Niragire mogła zapewnić swoim dzieciom lepszą jakość życia.

Niragire Serapia, rolniczka ze spółdzielni Maraba, Rwanda

Angelique’s Finest jest dla mnie wybawieniem. Praca daje mi pieniądze na opłacenie czesnego dla moich dzieci, opłacenie ubezpieczenia zdrowotnego, zakup ubrań i możliwość rozwiązania innych finansowych problemów mojej rodziny

— mówi Niragire Serapia.

Mamy więcej wolności i pieniądze zarobione ze sprzedaży swojej kawy

W Kenii kobiety wykonują średnio 70% wszystkich prac na roli, ale otrzymują bardzo niewielkie wynagrodzenie, zwłaszcza w społecznościach uprawiających kawę. To mężczyźni są właścicielami ziemi, zajmują się zarządzaniem spółdzielniami i czerpią z tego korzyści.

Aby to zmienić, Fairtrade Africa realizuje projekt „Women in Coffee”, w którym bierze udział ponad 325 rolniczek w różnym wieku. Program dąży do tego, aby kobiety rozwijały swoje umiejętności, uczyły się nowoczesnych metod upraw, uzyskiwały własne dochody i aby zmieniło się postrzeganie ich roli w patriarchalnych społecznościach. Rolniczki biorą udział w szkoleniach, aby uzyskać więcej ziaren i polepszać ich jakość, czego efektem jest także zwiększenie wydajności produkcji kawy z jednego drzewka z 2 do 4 kilogramów.

Wcześniej uprawa kawy była zajęciem mężczyzn, mimo że dużo ciężkiej pracy wykonywały kobiety. To one musiały pielić, zbierać plony i nosić je do fabryki, a wszystkie pieniądze zarobione na uprawie kawy trafiały w ręce mężczyzn. Kobiety ciężko pracowały, ale nie dostawały nic w zamian. Kiedy rozpoczęłyśmy projekt «Women in Coffee», mężowie dali swoim żonom kilka krzewów kawy. Kobiety zbierają plony z tych krzewów i zabierają je do siedziby spółdzielni, aby je zważyć. Waga jest zapisywana pod ich osobistym numerem, a zapłata jest przekazywana im bezpośrednio

— Caroline Arusei z Kapkiyai, kooperatywy rolniczej z certyfikatem Fairtrade, Kenia.

Do grupy „Women in Coffee” działającej w kenijskiej spółdzielni Kapkiyai należą samotne matki, wdowy, kobiety z niepełnosprawnościami, zmagające się z niepłodnością, a także kobiety zamężne. W grupie są też takie, które wzięły ślub z innymi kobietami. Według kultury Nandi są one jak samotne kobiety reprezentujące własne domy. Wcześniej jednak takie kobiety były ignorowane i izolowane. Nikt ich nie szanował i nie miały prawa głosu.

Caroline Jepkogei Rono mieszka w kenijskiej wiosce Setek, która jest położona w zielonym regionie w otoczeniu wzgórz, dolin i strumieni. Caroline należy do spółdzielni Kapkiyai oraz bierze udział w projekcie „Women in Coffe”. Od 10 lat zajmuje się uprawą kawy razem ze swoim mężem.

Caroline Jepkogei Rono, rolniczka ze spółdzielni Kapkiyai, Kenia. Fot. © Nyokabi Kahura

Uprawa kawy jest dobrym zajęciem i to nas zbliżyło do siebie. Mąż dał mi kilka swoich krzewów kawowca. Każdy z nas otrzymuje pieniądze za kawę ze swoich krzewów, ale potem je łączymy, aby uzyskać większą sumę. Kawa jest wspaniała! Za pieniądze ze sprzedaży kawy zbudowaliśmy dom, kupiliśmy krowę i inne rzeczy potrzebne w gospodarstwie domowym. Zanim zaczęłam uprawiać kawę, chodziłam do sąsiadów prosić o mąkę i liście herbaty. Teraz, dzięki pieniądzom z uprawy kawy, stać nas na najpotrzebniejsze rzeczy

— mówi Caroline Jepkogei Rono.

Obecnie w systemie Fairtrade działa 656 spółdzielni rolniczych zajmujących się produkcją kawy. Spośród ponad 800 tys. rolników będących członkami kooperatyw kawowych tylko 15% to kobiety. Dlatego niezwykle ważne jest, aby rolniczki zyskały więcej możliwości czerpania korzyści z wartego ponad 430 mld dol. przemysłu kawowego. Fairtrade dąży do zwiększenia udziału kobiet w certyfikowanych spółdzielniach, co zostało wpisane również do globalnej strategii Fairtrade na lata 2021-2025.

Zdjęcie wyróżniające: rolniczki uprawiające kawę z kooperatywy Kapkiyai, Kenia. © Fot. Nyokabi Kahura