Czekolada na wagę złota. Globalne wyzwania branży kakao

Czekolada od lat pozostaje jednym z najpopularniejszych słodkich przysmaków na świecie, ale obecnie jej przyszłość stoi pod znakiem zapytania. Z okazji Dnia Czekolady, który przypada 12 kwietnia sprawdzamy, jak wygląda rynek czekolady.

Rekordowy wzrost cen kakao, zmieniające się warunki klimatyczne oraz rosnące oczekiwania konsumentów sprawiają, że rynek czekolady przechodzi prawdziwą transformację. Zmiany klimatyczne, wylesianie, przestarzałe metody upraw i nowe regulacje, takie jak unijne EUDR (EU Deforestation Regulation), redefiniują zasady gry dla producentów i konsumentów. Drobni rolnicy zmagają się z coraz większymi trudnościami – ich plantacje wymagają modernizacji, a brak środków na inwestycje dodatkowo pogłębia kryzys podaży. W obliczu tych zmian organizacje takie jak Fairtrade podejmują działania na rzecz stabilizacji rynku, wspierając rolników w dostosowaniu się do nowych realiów i zapewnieniu zrównoważonej przyszłości łańcucha dostaw kakao.

Co stoi za rekordowym wzrostem cen kakao?

W kwietniu ubiegłego roku ceny kakao osiągnęły historyczny poziom, przekraczając 12 000 USD za tonę na giełdzie w Nowym Jorku. W okresie 2023-2024 mieliśmy do czynienia z bezprecedensowym wzrostem cen od 170% do nawet 300% rok do roku. Przyczyną tej sytuacji są niekorzystne warunki pogodowe, zakłócenia w łańcuchu dostaw oraz rosnący popyt na produkty kakaowe na rynkach europejskich, amerykańskich i azjatyckich*.

Rynek kakao od lat zmaga się z problemami podażowymi. W 2024 roku Afrykę Zachodnią nawiedziły ekstremalne warunki atmosferyczne, takie jak długotrwałe susze, gwałtowne ulewy i silne wiatry Harmattan związane z występowaniem ciepłego zjawiska pogodowego El Niño. Pogorszenie warunków w szczycie sezonu ograniczyło zbiory, co przełożyło się na dynamiczny wzrost cen. Choć prognozy na sezon 2024/25 sugerują stabilizację, zmiany klimatyczne nadal stanowią istotne zagrożenie dla przyszłości upraw

— wyjaśnia Michał Bryda-Przybyszewski, PR & Communications Manager w Fairtrade Polska.

Tabliczka czekolady wyprodukowana w Ghanie, fot. Fairtrade / Nipah Dennis

Dodatkowym wyzwaniem są starzejące się plantacje, szczególnie w Ghanie (drugim największym producencie kakao na świecie). Aż 25% drzew kakaowca w tym kraju ma ponad 40 lat, co skutkuje niższymi plonami i koniecznością kosztownej replantacji . Proces ten wymaga specjalistycznej wiedzy oraz dużych nakładów finansowych , co jest dla rolników barierą nie do przejścia. Od momentu posadzenia nowych drzew do pierwszych zbiorów nadających się na sprzedaż mija kilka lat

— komentuje Michał Bryda-Przybyszewski.

Aby pomóc w rozwiązaniu tych problemów, Fairtrade prowadzi programy edukacyjne i szkoleniowe, ucząc plantatorów nowoczesnych metod uprawy, sadzenia bardziej odpornych odmian kakaowca i strategii dostosowywania się do zmian klimatycznych. Dzięki temu rolnicy nie tylko zwiększają plony, ale także budują stabilniejszą przyszłość swoich gospodarstw.

Sytuację dodatkowo komplikują choroby roślin, takie jak wirus CSSVD (Cocoa Swollen Shoot Virus Disease), który może obniżyć plony nawet o 50%. Jego zwalczanie jest kosztowne i długotrwałe, co stanowi duże obciążenie dla plantatorów*.

Mimo tych trudności globalny popyt na kakao pozostaje stabilny, a w niektórych regionach rośnie, co nadal wpływa na wysokie ceny. Jednak Międzynarodowa Organizacja Kakao prognozuje nadwyżkę podaży o 142 000 ton w sezonie 2024/25, po trzech latach deficytów. Wzrost eksportu z Ghany i Wybrzeża Kości Słoniowej może pomóc ustabilizować rynek.

Pracownicy magazynu kakao przenoszą worki z ziarnem, Ghana, fot. Fairtrade / Nipah Dennis

Wygląda na to, że czekolady nie zabraknie w najbliższych latach, choć branża kakaowa wysyła sygnały ostrzegawcze. W grudniu 2024 r. Ghana odnotowała 57-procentowy wzrost dostaw ziarna do portów, a Wybrzeże Kości Słoniowej, jako największy producent kakao na świecie, zebrało w całym sezonie 1,44 miliona ton, co oznacza 11-procentowy wzrost względem poprzedniego roku. Jednak słabsze wyniki w drugiej części sezonu oraz obawy o przyszłość upraw skłoniły rząd Wybrzeża Kości Słoniowej do ograniczenia sprzedaży kontraktów terminowych w latach 2025/26 do 1,3 miliona ton z zapowiadanych 1,7 miliona ton**.

Czy czekolada stanie się luksusem?

Wzrost cen kakao oznacza, że producenci czekolady muszą podjąć kluczowe decyzje. Już teraz wiele firm mierzy się z rosnącymi kosztami produkcji, a prognozy wskazują, że ceny detaliczne czekolady mogą wzrosnąć. Czy to oznacza, że czekolada stanie się produktem premium, dostępnym tylko dla nielicznych?

Popularność modnej ostatnio dubajskiej czekolady, czyli bardzo drogiego wyrobu czekoladowego sięgającego nawet 40 zł za 100 g pokazuje, że konsumenci są w stanie zapłacić dużo więcej za produkt, jeśli mają przy tym jakąś obietnicę, wartość dodaną. W tym przypadku to obietnica luksusu i nietypowego smaku, w przypadku czekolad Fairtrade to zapewnienie o etyczności pozyskanego kakao

— komentuje Michał Bryda-Przybyszewski.

Jak podaje Fundacja Fairtrade Polska konsumpcja czekolady z certyfikatem Fairtrade rośnie z roku na rok. W 2024 roku sprzedało się w Polsce 48,5 miliona tabliczek czekolady wyprodukowanej z certyfikowanego kakao, czyli o milion sztuk więcej niż w 2023 roku.

Fairtrade na rzecz rolników, równości i zrównoważonej produkcji kakao

Fairtrade od lat wspiera rolników uprawiających kakao, poprawiając ich warunki handlowe i stabilność dochodów. W 2024 roku premia dla producentów kakao za zakupy certyfikowanych produktów w Polsce wyniosła ponad 5,6 miliona złotych. Środki te zostały przeznaczone m.in. na inwestycje w gospodarstwa, wsparcie domowych gospodarstw czy projekty służące całej społeczności lokalnej. Dodatkowo, blisko 49 000 rolników uczestniczyło w szkoleniach dotyczących zrównoważonej uprawy i adaptacji do zmian klimatycznych.

Worki z certyfikowanym ziarnem kakao Fairtrade odseparowane od konwencjonalnych w magazynie, Ghana, fot. Fairtrade / Nipah Dennis

Ważnym aspektem działań Fairtrade jest wspieranie kobiet i młodych farmerów. Program Women’s School of Leadership, który obejmuje teraz sześć krajów, umożliwia kobietom, stanowiącym ponad 40% siły roboczej w uprawie kakao, zdobycie wiedzy o nowoczesnym rolnictwie i możliwościach rozwoju.

Obecny kryzys na rynku kakao jest nie tylko ogromnym wyzwaniem, ale i szansą na fundamentalną zmianę w globalnym łańcuchu dostaw czekolady. Przez dziesięciolecia rolnicy otrzymywali tak niskie wynagrodzenia za swoje zbiory, że nie byli w stanie inwestować w modernizację plantacji ani zapewnić godziwych warunków życia swoim rodzinom. Dziś, gdy świat zaczyna dostrzegać prawdziwą wartość kakao, mamy unikalną okazję, by stworzyć system, w którym zarówno producenci, jak i konsumenci będą beneficjentami zrównoważonego podejścia do produkcji czekolady – mówi Michał Bryda-Przybyszewski.

Fairtrade wdraża także inicjatywy mające na celu przeciwdziałanie pracy dzieci przy uprawach kakao. Według różnych szacunków ponad 1,5 miliona dzieci z Ghany i Wybrzeża Kości Słoniowej jest zaangażowanych w ten proceder***.

Przykładem konkretnych działań jest program realizowany w tym roku, w ramach którego 9 spółdzielni kakaowych z Ghany i Wybrzeża Kości Słoniowej otrzyma dofinansowanie ze środków Fairtrade w celu realizacji projektów zapobiegających pracy dzieci i pracy przymusowej. Cztery kooperatywy otrzymały dofinansowanie w pierwszej rundzie, a pięć w drugiej, w kwotach od 12 000 do 18 000 euro. Projekty zaproponowane przez każdą ze spółdzielni dotyczą, np. budowy szkół i sal lekcyjnych lub zakupu rowerów dla dzieci mieszkających z dala od szkoły.

Certyfikacja Fairtrade pozostaje kluczowa, zapewniając ochronę środowiska, zakaz pracy dzieci oraz wsparcie dla rolników w formie szkoleń i projektów edukacyjnych.

Wyzwania rynku kakao i rola konsumentów

Obecna sytuacja na rynku kakao to wyzwanie, ale także szansa na ewolucję branży. Konsumenci mogą mieć większy wpływ na przyszłość czekolady niż kiedykolwiek wcześniej – wybierając produkty pozyskiwane odpowiedzialnie i wspierając marki, które inwestują w sprawiedliwe warunki handlu i zrównoważone rolnictwo. Stoimy na rozdrożu, a wybór kierunku zdecyduje o przyszłości tego, co tak wielu z nas kocha – czekolady.

Ważnym czynnikiem, który może znacząco wpłynąć na przyszłość rynku kakao, jest wejście w życie unijnego rozporządzenia EUDR (EU Deforestation Regulation). Rozporządzenie dotyczące zakazu wprowadzania na rynek europejski surowców pochodzących z terenów wylesionych ma obowiązywać od 30 grudnia 2025 r. Nowe przepisy mogą ograniczyć dostępność surowca, co w konsekwencji wpłynie na wzrost cen kakao w latach 2025/2026. W tym kontekście Fairtrade odgrywa istotną rolę, pomagając rolnikom w dostosowywaniu się do nowych wymogów, oferując aktualizacje standardów oraz specjalistyczne szkolenia, które umożliwiają spełnienie rygorystycznych norm polityki ESG. Drobni rolnicy muszą mapować satelitarnie swoje gospodarstwa, by móc udowodnić, że nie przyczyniają się do wycinania lub degradacji lasów. Pozyskiwanie danych geolokalizacyjnych to skomplikowany, kosztowny i długotrwały proces, więc certyfikowane spółdzielnie rolnicze mogą liczyć na wsparcie organizacji. Warto zauważyć, że standardy Fairtrade zakazują wycinania lasów pod uprawy już od końca 2018 roku, czyli o dwa lata wcześniej niż wymaga tego rozporządzenie EUDR.

Czy w przyszłości czekolada stanie się dobrem luksusowym? To zależy nie tylko od sytuacji na globalnym rynku kakao, ale również od naszych codziennych wyborów konsumenckich i zaangażowania całej branży w budowę bardziej sprawiedliwego handlu.

Przypisy
* Transforming Africa’s Trade, Afreximbank Research Commodity Market Updates March 2025.
** Reuters
*** Bureau of International Labor Affairs.