SPÓŁDZIELNIA EKSTEENSKUIL (EAC), REPUBLIKA POŁUDNIOWEJ AFRYKI

Organizacja uzyskała certyfikat Fairtrade w 2003 roku. Zrzeszeni w niej rolnicy produkują trzy rodzaje rodzynek: bezpestkowe Thompson, sułtańskie złote i sułtańskie Orange River (pol. rzeka Oranje).

Wprowadzenie

Producenci rolni zrzeszeni w spółdzielni Eksteensuil uprawiają ziemię w pobliżu miasta Keimoes, które znajduje się w dolnym biegu rzeki Oranje, w prowincji Przylądkowej Północnej. Lokalny klimat i rodzaj gleby tradycyjnie sprzyjały uprawie bawełny, kukurydzy i warzyw. Zrealizowany w latach 70. ubiegłego wieku rządowy program budowy systemu kanałów nawadniających umożliwił również produkcję winogron rodzynkowych.

Pieter Van Wyk z żoną, spółdzielnia Eksteenskuil Agricultural Cooperative

W procesie suszenia owoców trzech odmian uprawianych winorośli uzyskuje się rodzynki, które stanowią składnik 50 dostępnych na rynku produktów, takich jak przekąski, muesli, batoniki, ciasta i ciastka.

Informacje ogólne

W roku 1994 producenci rodzynek z Eskteenskuil utworzyli związek rolniczy Eskteenskuil Farmers Association (EFA) w celu ułatwienia drobnym rolnikom dostępu do szkoleń, popularyzacji produkcji winogron i wspierania rozwoju społecznego regionu. Rok później EFA nawiązał współpracę z Traidcraft, jedną z największych brytyjskich organizacji Sprawiedliwego Handlu. Rodzynki były skupowane za pośrednictwem Południowoafrykańskiej Spółdzielni Producentów Suszonych Owoców (ang. South African Dried Fruit Co-operative – SAD), Rządowa agencja SAD została powołana w celu wspierania producentów przy uprawie owoców, przetwarzaniu i sprzedaży produktów. Gdy w latach 90. standardy Fairtrade dla organizacji producenckich i handlowych nabrały formalnego kształtu, związek EFA stanął przed koniecznością restrukturyzacji w celu uzyskania zgodności ze standardami, która jest warunkiem certyfikacji Fairtrade. W 2007 roku organizacja EFA została zastąpiona przez spółdzielnię rolniczą Eksteenskuil (EAC), która posiada zgodny z południowoafrykańskim prawem status spółdzielni producenckiej.

EAC zrzesza rolników różnych ras. W czasach apartheidu wielu jej członków było określanych jako „kolorowi”. Po obaleniu systemu segregacji rasowej przyznano im status osób pokrzywdzonych przez historię (ang. Historically Disadvantaged Individuals – HDI). W związku z tym przysługuje im rządowe wsparcie w ramach ustawy o szeroko zakrojonym wsparciu gospodarczym dla czarnoskórych obywateli RPA (ang. Broad-Based Black Economic Empowerment – B-BBEE).

Obecnie spółdzielnia zrzesza 89 producentów i jest gotowa przyjąć nowych drobnych producentów posiadających status HDI. Większość zrzeszonych rolników działa samodzielnie, jednak niektórzy połączyli siły się w małe firmy. Łączna powierzchnia gruntów uprawianych przez rolników zrzeszonych w ECA wynosi około 367 hektarów, z czego około 240 przeznaczone jest pod uprawę winorośli. Około 60 procent gospodarstw nie przekracza 5 hektarów. Około ośmiu na dziesięć gospodarstw korzysta z pomocy pracowników sezonowych do przycinania winorośli i zrywania owoców. Łącznie zrzeszeni rolnicy zatrudniają kilkuset pracowników sezonowych. Winogrona zbiera się w lutym i marcu. Z bezpestkowych winogron odmiany Thompson po 16 dniach suszenia na betonowych placach powstają rodzynki. Odmiany sułtańskie powstają z tych samych winogron, jednak proces produkcji jest inny. Po umieszczeniu na rusztach i przykryciu brezentem owoce poddawane są działaniu dwutlenku siarki, co nadaje im jasną lub ciemną złotą barwę. Suszone owoce są następnie wysyłane do przetwórni agencji SAD, w których są pakowane i wysyłane na eksport.

Program szerokiego wsparcia ekonomicznego dla czarnoskórych obywateli

Program wsparcia dla czarnoskórych obywateli (ang. Broad-Based Black Economic Empowerment – B-BBEE) został wprowadzony w RPA po likwidacji systemu apartheidu w celu rozwiązania problemu wynikających z wieloletniej segregacji rasowej nierówności w zakresie własności przedsiębiorstw, zarządzania i poziomu kompetencji. Program prowadzony jest według wytycznych Ustawy o szeroko zakrojonym wsparciu gospodarczym dla czarnoskórych obywateli (ang. Broad-Based Black Economic Empowerment Act) z 2003 roku oraz późniejszego Kodeksu dobrych praktyk, który stanowi podstawę do oceny procesów wzmacniania pozycji pracowników. Ustawa B-BBE promuje wzrost udziału czarnoskórych obywateli w strukturze własności przedsiębiorstw, organizację szkoleń rozwijających kompetencje umożliwiające zdobycie lepszej pracy oraz poprawę sytuacji zawodowej osób pokrzywdzonych przez historię (ang. Historically Disadvantaged Individuals – HDI). W 2007 roku organizacja Fairtrade Labelling Organisations International (FLO) przyjęła zasady certyfikacji Fairtrade w Republice Południowej Afryki. Aby ubiegać się o certyfikat, przedsiębiorstwa wykorzystujące pracę najemną muszą działać zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów B-BBEE. Zasady te dotyczą pracy najemnej, w związku z czym organizacje drobnych producentów, takie jak spółdzielnia Eskteenskuil, nie muszą spełniać tego standardu. Ponieważ jednak współwłaściciele spółdzielni mają status osób pokrzywdzonych, organizacja ma prawo ubiegać się o wsparcie rządowe i udział w programach mających na celu wyrównywanie szans wszystkich obywateli, które są zgodne z duchem przepisów B-BBEE.

Fairtrade

W czasach apartheidu 85% ziemi uprawnej pozostawało w rękach białych rolników, którzy stanowili w kraju mniejszość etniczną. W ich gospodarstwach pracowali natomiast głównie uciskani i niewykształceni ciemnoskórzy mieszkańcy RPA. Brak małych gospodarstw własnościowych uniemożliwiał rozwój sektora produkcji rolnej, która odgrywa istotną rolę w gospodarkach większości krajów rozwijających się. Mimo postępu, jaki dokonał się w ostatnich latach, marginalizowani drobni rolnicy nie dysponują wystarczającą ilością środków i ziemi, by móc konkurować pod względem jakości i wydajności z wielkimi przedsiębiorstwami produkcji rolnej.

Drobni producenci mogą jednak tworzyć spółdzielnie rolnicze lub podobne organizacje oparte na zasadach demokratycznych i kierowane zgodnie z zasadami przejrzystości, tak by ich członkowie mogli faktycznie kontrolować działania zrzeszeń. Takie organizacje mogą następnie ubiegać się o certyfikację Fairtrade. Dyskryminacja na podstawie rasy, religii, płci, poglądów politycznych czy pochodzenia etnicznego i społecznego jest całkowicie zakazana. Ponadto rolnicy zobowiązują się do ochrony środowiska, w tym dbałości o zachowanie żyzności gleby, rozsądne gospodarowanie zasobami wodnymi, prawidłowe składowanie i utylizację odpadów, oraz ograniczenie stosowania chemicznych nawozów i środków ochrony roślin.

Standardy Fairtrade gwarantują uczciwą i stabilną cenę skupu produktów, lepszy dostęp do rynku i długoterminowe umowy handlowe oraz wypłacanie zaliczek na wniosek organizacji producentów. Poza tym zrzeszenia rolnicze otrzymują za sprzedane zbiory premię Fairtrade, która służy do realizacji projektów mających na celu rozwój lokalnych społeczności. Środki z premii inwestowane są zazwyczaj w oświatę, opiekę zdrowotną i modernizację gospodarstw w celu zwiększenia dochodowości produkcji.

Premia Fairtrade

Wydajność produkcji spółdzielni ogranicza brak sprawnych ciągników i innego sprzętu rolniczego oraz ograniczony dostęp do podstawowych środków produkcji. Członkowie spółdzielni Eskteenskuil podjęli zatem decyzję o przeznaczeniu premii Fairtrade na zakup narzędzi i sprzętu, który mogą wypożyczać za symboliczną opłatą. Oprócz pługów, kosiarek do trawy i pomp rolnicy mają teraz dostęp również do sprzętu budowlanego, takiego jak betoniarki, które są używane do wylewania podłoża, na którym suszone są winogrona. Poza tym spółdzielnia zakupiła trzy ciągniki rolnicze na wynajem.

Pompy z premii Fairtrade filtrują i dostarczają wodę z kanałów nawadniających do wsi

Za środki z premii zakupiono dwie pompy, które filtrują i dostarczają wodę z kanałów nawadniających do wsi. Dzięki temu ich mieszkańcy nie muszą już czerpać niefiltrowanej wody z kanałów wiadrami.

Do mniejszych projektów zrealizowanych z premii należy zaliczyć zakup tornistrów dla wszystkich dzieci. Wcześniej dzieci nosiły podręczniki i zeszyty w reklamówkach. W przypadku pogrzebu ze środków z premii pokrywany jest również koszt zakupu wieńca i organizacji stypy.

Wpływ Fairtrade na poprawę sytuacji producentów

Większość plonów spółdzielni Eskteenskuil trafia na eksport za pośrednictwem rządowej agencji SAD. Dzięki certyfikacji Fairtrade Eskteenskuil stała się silną i prężną organizacją, a udział w oferowanych szkoleniach zaowocował nawiązaniem kontaktu z organizacją Traidcraft i rozpoczęciem eksportu rodzynek bezpośrednio na rynek brytyjski. Oprócz wyższych cen sprzedaży równie istotne jest nawiązanie trwałych i długofalowych stosunków handlowych.

Certyfikacja Fairtrade wpłynęła również na demokratyzację i poprawę przejrzystości działań organizacji. W skład demokratycznie wybieranego zarządu wchodzą również kobiety. Ponadto Fairtrade udziela spółdzielni wsparcia technicznego i oferuje różnego rodzaju szkolenia. Wszystko po to, by zwiększać wydajność produkcji przy zachowaniu dbałości o przestrzeganie standardów Fairtrade. Członkowie spółdzielni przechodzą również szkolenia w prowadzeniu ksiąg produkcji i komunikacji.

Jak ujął to jeden z producentów:

„Dzięki Fairtrade świat dowiedział się o istnieniu drobnych rolników z Eskteenskuil”.